Kłopoty Credit Suisse: czy Europie grozi kryzys bankowy?

Po burzliwych wydarzeniach ubiegłego tygodnia i upadku dwunastego co do wielkości banku w USA: Silicon Valley Bank, obawy o kondycję sektora bankowego rozprzestrzeniły się na Europę i dotknęły również Credit Suisse. Co to oznacza dla europejskiego sektora bankowego i inwestorów? Czy sytuacja będzie miała wpływ na tempo podwyżek stóp procentowych? Wreszcie, czy możemy się obawiać podobnych zdarzeń w Europie?

Znaczenie Credit Suisse

167-letni Credit Suisse jest jednym z filarów światowego systemu bankowego. Zatrudnia ponad 50 tys. pracowników w 150 biurach w 150 krajach. To jeden z 30 globalnych banków uznawanych jako systemowo ważne (z ang. sistemically important financial institution). Podmiot określany tym terminem jest głęboko powiązany z innymi instytucjami finansowymi na świecie. To także emitent wielu kluczowych dla współczesnej bankowości instrumentów pochodnych, takich jak CDS czy kontrakty forward na walutę.

Zaufanie to kluczowy czynnik we współczesnym kapitaliźmie i bankowości. Jeśli jeden z głównych graczy systemowych nie wywiąże się ze swoich zobowiązań, w konsekwencji zaczną rosnąć premie za ryzyko, których banki będą żądać przy zawieraniu transakcji instrumentami pochodnymi z każdym kontrahentem. To z kolei doprowadzi do zwiększenia kosztów zabezpieczeń i kredytów oraz ich mniejszej dostępności. W efekcie znajdzie to odzwierciedlenie w niższym wzroście gospodarczym gospodarek. Jak więc Credit Suisse znalazł się w miejscu, w którym się znajduje?

Największa strata finansowa Credit Suisse od 2008 r.

Credit Suisse od 2000 roku zapłacił ponad 11 mld euro kar i był zamieszany w wiele skandali bankowych w ciągu ostatnich 20 lat. W 2021 roku stracił ponad 5,5 mld euro w podejrzanym przedsięwzięciu Archegos i Greensill Capital. W 2022 roku zanotował stratę ponad 7 mld euro. Skandale nie omijają również najwyższego kierownictwa Credit Suisse. W styczniu, na skutek naruszenia obowiązujących restrykcji pandemicznych, po 8 miesiącach pracy nad restrukturyzacją banku do dymisji podał się Antonioo Horta-Osario. Akcje banku w ciągu ostatnich 12 miesięcy straciły ponad 75% swojej wartości.

Strata 7,29 mld CHF i brak pomocy od Saudi National Bank

W lutym 2023 Credit Suisse potwierdził odpływ aktywów klientów w wysokości 110 mld CHF. Tym samym poniósł największą stratę finansową od czasu kryzysu z 2008 roku wynoszącą 7,29 mld CHF. Po tym wydarzeniu, Saudi National Bank (posiadający ok. 9,9% udziałów w Credit Suisse) odmówił zwiększenia swojego udziału powyżej 10% i tym samym zapewnienia Credit Suisse dodatkowego kapitału. Saudyjczycy zainwestowali w Credit Suisse ponad 1,4 mld CHF, kupując akcje po 3,82 CHF w listopadzie 2022 roku.

Uchybienia w zarządzaniu ryzykiem wewnętrznym

Jakby tego było mało, bank wydał publiczne oświadczenie, że jego wewnętrzne zarządzanie ryzykiem skoncentrowane na sprawozdawczości, nie było skuteczne. W latach 2021 i 2022 ujawnił, że nie wypełnia należycie zobowiązań w zakresie identyfikacji i analizy błędów w sprawozdaniach finansowych.

9 marca 2023 roku upada Silicon Valley Bank. W kłopoty popadły także Signature Bank i First Republic Bank. 5 marca 2023 r. akcje Credit Suisse spadają o ponad 30%. Szwajcarski bank centralny wkrótce ogłasza, że przekaże Credit Suisse 54 mld CHF w celu zapewnienia krótkoterminowej płynności.

Niedostateczna kontrola amerykańskiego systemu bankowego?

Czy mamy więc do czynienia z globalnym problemem bankowym i czy powinniśmy przygotować się na kolejny kryzys? Czy Credit Suisse był pierwszą ofiarą tzw. efektu “spillover”? I dlaczego w ogóle banki upadają w okresie, gdy banki centralne podnoszą stopy procentowe, co zwykle pozwala im na zwiększenie różnic w oprocentowaniu, a dzięki wyższym marżom – na większe zyski?

Co doprowadziło do upadku Silicon Valley Bank?

Upadek Silicon Valley Bank był szybki i dla wielu zaskakujący. Przyczyny upadku SVB i runu na bank opisujemy bardziej szczegółowo w tym artykule.

W skrócie, Silicon Valley Bank wpadł w kłopoty z powodu utraty płynności. Wynika to z kilku powodów:

Unikalny portfel klientów i duża reprezentacja startupów z depozytami, które nie podlegały ubezpieczeniu. To właśnie ryzyko utraty nieubezpieczonych depozytów doprowadziło do zwiększonych wypłat przez deponentów.
Wysoki udział obligacji w aktywach banku, których wartość drastycznie spadała wraz ze wzrostem stóp. Aby zapewnić sobie niezbędną płynność, bank nie mógł trzymać obligacji do terminu zapadalności, lecz musiał je sprzedać i zrealizować stratę.
Brak zabezpieczenia portfela obligacji przed zmianami stóp procentowych

Jeśli znamy przyczynę problemu to pozostaje pytanie czy jest to błąd systemu, czy pojedynczy przypadek. Jak to możliwe, że ryzykowność portfela obligacji SVB nigdy wcześniej nie wyszła na światło dzienne?

Wiele banków w USA ucieka przed kontrolą i nadzorem

W USA istnieją dwa poziomy regulacji bankowych. Banki o aktywach poniżej 250 mld USD mogą zachowywać się w dużej mierze nieodpowiedzialnie. Jak to możliwe? Nie podlegają np. regule NSFR (Net Stable Funding Ratio). Zasada ta mówi, że banki są zmuszone do utrzymywania części zobowiązań w długu długoterminowym, co ogranicza ryzyko płynności. Ponadto takie banki nie muszą przestrzegać LCR (Liquidity Coverage Ratio), zatem mogą kupować nieproporcjonalnie dużo niepłynnych instrumentów, takich jak MBS czy obligacje korporacyjne, zamiast US Treasuries.

Nie ma również jasnych zasad rozliczania obligacji HTM (Held to Maturity) i AFS (Avaliable for Sale). Zakupioną obligację typu Held to Maturity księguje się tak, jakby była trzymana do terminu zapadalności. Obligacja dostępna do sprzedaży jest przeszacowywana według ceny rynkowej obligacji. Banki amerykańskie o aktywach poniżej 250 mld USD nie są również poddawane testom warunków skrajnych pod kątem wrażliwości portfela na zmiany stóp procentowych (IRRBB).

Poważnym problemem jest jednak to, że banki znajdujące się poniżej tego limitu wcale nie są małymi bankami. Gdybyśmy mieli zastosować amerykańskie zasady do banków europejskich, podobne zasady mogłyby nie mieć zastosowania na przykład do trzeciego co do wielkości banku w Niemczech lub największego banku w Holandii. Z perspektywy zarządzania ryzykiem jest to niewyobrażalne.

Europejski system bankowy ma ostrzejsze regulacje

Biorąc po uwagę wyżej opisane zasady panujące w sektorze bankowości w USA, problemy Credit Suisse mają inne przyczyny niż te, które przyczyniły się do kłopotów amerykańskich banków. Testy warunków skrajnych dla efektów stopy procentowej mają w UE inne ramy regulacyjne niż te stosowane w USA.

Jako inwestorzy nie powinniśmy pomijać faktu, że nawet jeśli dana obligacja może być w porządku z punktu widzenia ryzyka upadłości emitenta, to jej cena może się zmieniać w okresie do zapadalności i możemy mieć do czynienia z niezrealizowaną stratą przez wiele miesięcy lub lat.

Decyzje Fed i EBC o podwyżkach stóp procentowych

Na posiedzeniu 16 marca 2023 roku EBC zgodnie z oczekiwaniami zdecydował o podniesieniu stóp o 0,5%. Christine Lagarde wyjaśniła później na konferencji prasowej, że decyzja została podjęta “dużą większością głosów”, a działania EBC zostaną zmienione tylko w przypadku katastrofy.

Decyzja EBC a problemy Credit Suisse

Na rynku da się słyszeć głosy, że decyzję ECB o podniesieniu stóp procentowych można interpretować jako zapewnienie, że problemy Credit Suisse nie mają natury systemowej. Jest to sygnał, że turbulencje Credit Suisse to odosobnione zdarzenie, niespowodowane systemową słabością w całym europejskim sektorze bankowym.

Z drugiej strony wiemy już, że najgorsze co może przydarzyć się bankom, to utrata zaufania i związane z tym paniczne wypłacanie depozytów. Dlatego zrozumiałym jest, że Christine Lagarde chciała uspokoić sytuację.

Jerome Powell znalazł się w trudnej sytuacji

Takich banków jak SVB jest na rynku amerykańskim wiele. Pytanie, ile z nich świadomie ignoruje ryzyko związane z szybko rosnącymi stopami procentowymi. I ile z nich, w pogoni za wyższymi zyskami, “nie zdążyło” zaksięgować długich pozycji w obligacjach w sposób odzwierciedlający rzeczywistość.

Szef rezerwy federalnej ma niełatwy orzech do zgryzienia. Nie podnosząc stóp, mógłby wywołać wrażenie, że Fed uznał i potwierdził istnienie problemu systemowego. To mogłoby doprowadzić do utraty zaufania, na którym zbudowany jest sektor bankowy. Podniesienie stóp może potwierdzić, że jego zdaniem nie ma systemowych kłopotów, ale jeśli bańka źle wycenionych obligacji będzie bulgotać w bilansach innych banków, to tylko doleje oliwy do ognia.

Podsumowanie

W tym artykule przyjrzeliśmy się przyczynom obecnej sytuacji i skali problemu w sektorze bankowym. Kilkakrotnie wymieniano zaufanie jako najważniejszy czynnik przyszłości. Tak zwany run na bank, czyli chęć klientów do jak najszybszego wypłacenia całej gotówki, może być zabójczy nawet dla dobrze zarządzanej instytucji finansowej.

Byliśmy świadkami zastrzyków kapitału w wysokości 30 miliardów USD dla First Republican Bank i 54 miliardów CHF dla Credit Suisse. Podobnie jak wyjątkowej decyzji Fed, FDIC i prezydenta Bidena o wsparciu i rekompensacie dla wszystkich klientów SVB nieobjętych ubezpieczeniem federalnej rezerwy.

Czy to wystarczy rynkom? Przyszłość pokaże. Na razie jednak, można z dużą dozą pewności stwierdzić, że choć możemy znaleźć pewien stopień podobieństwa między Credit Suisse i Lehman Brothers pod względem znaczenia banków dla całego ekosystemu finansowego, to przyczyny problemów obu banków są różne. O ile niewypłacalność Credit Suisse rzeczywiście można uznać za zbieg “niefortunnych” okoliczności, o tyle w przypadku Lehman Brothers przyczyna miała charakter systemowy w źle wycenionych instrumentach MBS (z ang. mortgage backed securities).

Choć jesteśmy świadkami ogólnego spadku zaufania do banków, to w przypadku banków europejskich winne będą nie czynniki systemowe, lecz ogólne nastroje inwestorów.

Použité zdroje:

Bloomberg: Markets Go Calm: A Lehman Pause or the Real Thing? (20. 3. 2023)
https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2023-03-21/markets-calm-after-ubs-credit-suisse-a-lehman-pause-or-the-real-thing?srnd=premium-europe

Bloomberg: Guarantee: The Bloomberg Open, Americas Edition (20. 3. 2023)
https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2023-03-21/guarantee-the-bloomberg-open-americas-edition

Bloomberg: This Banking Crisis Won’t Wreck the Economy (20. 3. 2023)
https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2023-03-21/this-banking-crisis-won-t-wreck-the-economy

Bloomberg: What If There Can Be Only One Bank? (20. 3. 2023)
https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2023-03-20/ubs-rescues-credit-suisse-what-if-there-can-be-only-one-bank

Bloomberg: Why Fed Rate Increases Are Hitting All at Once (20. 3. 2023)
https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2023-03-19/credit-suisse-first-republic-bank-fed-rate-increases-are-hitting-all-at-once

Editorial credit: Michael Derrer Fuchs / Shutterstock.com